राहीको ‘फ्वाँ बागा रे’ तोडमोड गरेर ‘बैतडीमा बाग आयो’

राहीको ‘फ्वाँ बागा रे’ तोडमोड गरेर ‘बैतडीमा बाग आयो’

काठमाडौं । पछिल्लो समय टिकटकमा बजार पाउने डोट्याली भाषाको गीत हो, ‘बैतडीमा बाघ आयो, हाँउ बाघ रे’ । बैतडीका भरत भट्टले भारत उत्तराखण्डको गड्वाली गीतलाई डोट्यालीमा उतारेका हुन् । उनले डोट्याली उतारे पनि गड्वालीमा भन्न खोजिएका धेरै कुरा मिलेका छैनन् । बोल र लय उस्तै भए पनि शब्द र भाव तोडमोड भएको छ । कोसेली इन्टटेन्मेन्ट युट्यब च्यानलमार्फत गीत सार्वजनिक गरेका भरतले म्युजिक भिडिओ समेत बनाएका छन् ।

तर, उनले यसका गडवाली संकलक एवं श्रष्टा चन्द्र सिंह राहीको नाम लिरिक्समा मात्रै राखेका छन् । उनले आफुले अनुमति नै लिएर गाएको भनेका छन् । तर, न भिडियोको सुरुवात वा पछि राहीको एउटा फोटो राखेका छन्, न डिस्क्रिप्सनमा नाम । बरु, भिडियोको सुरुवातमा स्वर्गीय माता भनेर मोती विष्टको फोटो र नाम राखिएको छ । चन्द्र सिंह राहीको गीतलाई गडवाली गायक पप्पु कार्कीले परिस्कृत गरेर गाए पनि मर्म मारेका थिएनन् ।

तर, बैतडीमा बाग आयोले ओरिजिनल गीतको मर्म मारिदिएको छ । नेपालमा गीतको मर्म र ओझ भन्दा पनि ट्यून भए पुग्ने, त्यसैलाई भाइरल भन्ने चलन छ । यो संकलक तथा मूल श्रष्टाकाको अपमान हो । ओरिजिनल गीत आफैंमा जीवन्त छ । नयाँ भर्सन आउनु र विभिन्न भाषामा स्वरवद्ध हुनु नराम्रो होइन । पूरानो गीतलाई नयाँ पुस्तामाझ चिनाउनु आफैंमा राम्रो हो । तर, त्यसको मुटु नै झिकेर फाल्दिनु हुँदैन । जुन काम बैतडीमा बाग आयोले गरेको छ । श्रष्टाले कसैको बौद्धिक सम्पत्तिको प्रतिलिपि अधिकार लिंदा मर्म मार्ने भन्ने हुँदैन । प्रतिलिपि भनेको जस्ताको त्यस्तै नक्कल हो, तोडमोड होइन । 

ओरिजिनल फ्वाँ बागा रे

आजीवन संगीत त्यो पनि गडवाली लोक गीत जोगेर्नामा लागेका चन्द्र सिंह राहीले संकलन गरेको गीत हो, फ्वाँ वागा रे । कुरदार रेल्वेस्टेशनमा एक जना सुरदार (जोगी)ले सुनाएको कथालाई राहीले गीतमा उतारेका थिए ।

ति सुरदारले गड्वालमा बाघ आएको र मान्छेहरु त्राहीमाम भएको कथा सुनाएका थिए । त्यसैलाई राहीले गीत बनाएका हुन् । लोक गीत वा संगीत त्यो हुन्थ्यो जो लोक वा नागरिकबाटै संकलन हुन्थ्यो । पहिले यथार्थमा गीत बन्थ्यो भने अहिले कल्पनिकता हाबी छ । 

को हुन् राही ? 

१९४२ मार्च २८ मा राहीको उत्तरखण्ड पौडी जनपदको पट्टी माडडस्यूँ गाउँ गिवालीमा जन्म भएको हो । उनका पिता हुन्, दिलबर सिंह नेगी र माता सुन्दरा देवी । उनी नेगी हुन् । तर, पनि राही भए । उनी सामान्य घडियाल परिवारका व्यक्ति हुन् अर्थात् उनी नचाउने परिवारका व्यक्ति हुन् । प्रारम्भिक शिक्षा परिवारकै साथमा पाएका चन्द्र सिंहले गुरु बच्चन सिंहबाट शास्त्रीय संगीतको शिक्षा लिए । उनले दिवंगत हुनुअघिसम्म पनि सकाई जारी राखेका थिए । उनीए एक संगीत साधक मात्रै होइनन्, कवि पनि हुन् । 

नेगीबाट राही 

चन्द्र सिंह राहीको पारिवारिक नाम चन्द्र सिंह नेगी हो । नेगीबाट राही बन्नुमा एउटा किस्सा छ । प्रसिद्ध गढवाली कवि दिवंगत कनैयादाद डंडरियाल जो नेगीका पथ प्रदर्शक र साथी थिए । हाँसो मजाक गर्दा उनका साथी डंडियालले भने, ‘सँधै तिमी पैदल हिँड्छौ, ४० देखि ५० किलोमिटरसम्म । तिम्रो नाम त राही राख्नु पर्ने ।’ उनले कुनै मनमा तुस नलिई स्वीकारे । हुँदै जाँदा पारिवारिक नाम नेगीको ठाउँमा राहीकै नामले चिनायो ।